نگاهی به مختارنامه‌های منظوم ادب فارسی

منظومه­های حماسی دینی و مذهبی از جملۀ آثاری هستند که با وجود کمیّت قابل توجه در ادب فارسی چندان مورد عنایت مصحّحان و پژوهشگران قرار نگرفته­اند و شاید از دلایل کم­توجهی به این آثار، ناشناختگی آنها در میان جامعۀ ادبی باشد. در طول تاریخ ادبیّات فارسی، منظومه­های حماسی دینی متعدّدی با موضوع وقایع دینی و جنگ­های صدر اسلام، زندگی و شرح احوال ائمّۀ اطهار و شخصیت‌های برجسته و تأثیرگذار مذهبی سروده شده‌است. از جملۀ موضوعاتی که منظومه­سرایان دینی به آن نگاهی ویژه داشته­اند، شرح احوال و قیام مختار­بن­ابی­عبیدۀ ثقفی به خونخواهی شهدای کربلا است. در این منظومه­های دینی، قیام مختار و پایداری او در انتقام‌گرفتن از قاتلان امام حسین(ع) به شیوۀ حماسی و به تقلید از شاهنامۀ فردوسی به تصویر کشیده شده‌است. اغلب این منظومه­ها به شکل نسخۀ خطّی در کتابخانه­ها نگهداری می­شوند. تلاش نگارنده در این مقاله بر آن است تا با استفاده از دو روش کتابخانه­ای و سندکاوی به معرّفی اجمالی مختارنامه­های منظوم ادب فارسی بپردازد. در این نوشتار تعداد چهارده منظومۀ حماسی دینی با موضوع داستان قیام مختار ثقفی معرّفی گردیده‌است که قدیمی‌ترین آنها مختارنامۀ نگاهی آرانی کاشانی متعلّق به قرن دهم هجری قمری است.